Günün Bilgisi: Bâde

Özel olarak şarap genel olarak içki anlamında kullanılan Farsça kökenli ad. Bâde kavramı gerek divan edebiyatı, gerek halk edebiyatı terminolojisinde çeşitli anlamlar kazanmıştır. Divan edebiyatında bâde içki anlamında kullanıldığı gibi tasavvufi şiirlerde mecazi anlamdaki aşkı simgeler. Bağdatlı Ruhî,

Sadrın gözetip neyleyelim bezm-i cihanın
Pây-ı hum-ı meydir yerimiz, bâdeperestiz,

yani “dünya meclisinin baş köşesinde oturmayı neyleyelim, bizim yerimiz mey küpünün dibidir, çünkü biz bâde severiz” derken bâdeyi gerçek anlamında kullanır. Tıpkı onun gibi büyük şair Nef’î de,

Hem kadeh hem bâde hem bir şuh sâkidir gönül

mısrasında bâdeyi içki anlamında kullanmıştır. Bektaşi şair Edib Harabî ise,

Sen münkirsin sana haramdır bâde
Bekle ki içersin öbür dünyada
Bakma saçma Harabî bundan ziyade
Çünkü bilmez haram ile helali

mısralarında bâde sözcüğünü tasavvufi anlamda yorumlamıştır. Büyük şairimiz Fuzulî’nin Bağdat’ı fethettiği zaman Şah İsmail’e sunduğu küçük mesnevisinin adı Beng ü Bâde yani “Esrar ile İçki”dir.
Mesnevide bu iki keyif verici arasındaki savaşı bâde kazanır. Halk şiirinde ise bâdenin apayrı bir önemi vardır. Halk şairleri olan âşıkların geleneklerine göre, bir âşığın şiirlerinde kullanacağı takma adı, yani mahlası alabilmesinin yollarından biri de rüyasında bâde içerken bu mahlasın kendisine söylenmiş olmasıdır. Halk şairi rüyasında bâde içtikten sonra gerçek anlamıyla âşık olur. Âşığa bâde rüyasında ya bir pir elinden sunulur veya bâdeyi üçler, beşler, yediler, kırklar sunarlar. Bu ulvi inanışlara karşın halk şairleri şiirlerinde bâdeyi içki anlamında da kullanmışlardır. Tıpkı Ercişli Emrah’ın şu dörtlüğündeki gibi:

Bâde içerler nazınan
Sohbet ederler sazınan
Kırk ince belli kızınan
O canan bağdadır, bağda.

Bâdenin bütün bu anlamlarına karşın Ziya Paşa’nın bir beyti vardır ki, selatin meyhanelerin rint müşterilerinden, en yüksek edebi ortamların rakıyı bütün adabıyla içen zarif sakinlerine, ayaklı meyhane müşterisi kayıkçı, hamal hatta haneberduşlara kadar doğru yanlış söyleyişiyle herkesin ağzındadır:

İç bâde, güzel sev var ise akl ü şuurun
Dünya var imiş yâ ki yok olmuş ne umurun.

Rakı Ansiklopedisi’nden alınmıştır.

About The Author